Chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới (Bài 3): Giải pháp xây dựng NTM thông minh

Đa dạng hóa truyền thông trên nền tảng công nghệ số

Trong xây dựng NTM, tuyên truyền có vai trò rất quan trọng. Việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, chuyển đổi tư duy về chuyển đổi số trong xây dựng NTM, hướng tới NTM thông minh cho cấp ủy, chính quyền, cán bộ và cộng đồng dân cư cần đi trước một bước để từ đó tạo sự tích cực, chủ động học hỏi và mạnh dạn ứng dụng công nghệ số vào xây dựng chính quyền số, vào sản xuất, kinh doanh nông nghiệp số và phát triển xã hội số ở nông thôn.

Để công tác tuyên truyền đạt hiệu quả, cần đa dạng hóa các hình thức truyền thông trên nền tảng công nghệ số như: cổng/trang thông tin điện tử, mạng xã hội, bản tin, chuyên đề, tài liệu, hội nghị, hội thảo, các mô hình khuyến nông về vai trò và lợi ích của việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý, sản xuất và tiêu thụ nông sản. Đẩy mạnh gắn kết và lồng ghép với hoạt động tuyên truyền trong xây dựng NTM.

Chuyển đổi số hướng tới nông thôn mới thông minh.

Ông Phương Đình Anh, Phó Chánh Văn phòng Điều phối NTM Trung ương cho biết, những năm qua, người dân cả nước đã tự nguyện hiến trên 45 triệu m2 đất để xây dựng NTM. Đó là minh chứng sống động cho hiệu quả của công tác tuyên truyền, vận động luôn đi trước một bước trong quá trình triển khai. Có thể khẳng định, công tác truyền thông đã góp phần quan trọng trong triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM với những kết quả “to lớn, toàn diện và mang tính lịch sử”.

Cũng theo ông Anh, công tác truyền thông đang được tổ chức thực hiện có hệ thống, đồng bộ, đa dạng về hình thức, đổi mới về nội dung và luôn đi trước một bước với cách tiếp cận mới, tư duy mới trong phát triển kinh tế nông thôn, xây dựng NTM theo nguyên tắc “Cơ cấu lại nền nông nghiệp là động lực, nông thôn mới là nền tảng, nông dân là chủ thể”, hướng đến xây dựng “Nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”.

Báo cáo của Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương ghi nhận, hầu hết các cơ quan truyền thông (phát thanh, truyền hình, báo in, báo điện tử) từ Trung ương đến địa phương đều mở chuyên trang, chuyên mục về nông thôn mới. Nhiều chuyên mục tiếp tục chú trọng tìm kiếm, khai thác “chất liệu mới”, đi sâu vào khai thác “tính mới”.

Các cơ quan truyền thông đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong xây dựng chủ đề truyền thông phù hợp theo từng năm, nhằm tuyên truyền sâu, rộng và hiệu quả. Mở rộng đối tượng truyền thông, thúc đẩy nhận thức và thông tin đến cán bộ cơ sở, cộng đồng, người dân, đặc biệt là người tiêu dùng, tổ chức thương mại, khách du lịch nhằm phát triển thị trường nông sản, sản phẩm OCOP, góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Phùng Đức Tiến yêu cầu, đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, thống nhất nhận thức, thay đổi tư duy cho cán bộ và người dân về thực hiện xây dựng NTM gắn với xây dựng “Nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”, đặc biệt là phát triển kinh tế nông thôn theo hướng chuyển từ đơn giá trị sang đa giá trị; nâng cao chất lượng các phong trào thi đua xây dựng NTM, nhất là đưa phong trào “Cả nước chung sức xây dựng NTM” giai đoạn 2021-2025 do Thủ tướng Chính phủ phát động và cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” ngày càng đi vào chiều sâu, tạo sự lan tỏa rộng lớn trong cả hệ thống chính trị và mọi tầng lớp nhân dân.

Đào tạo, nâng cao năng lực về chuyển đổi số

Với hầu hết các địa phương, xây dựng NTM thông minh đang còn rất mới mẻ, do vậy việc đào tạo và nâng cao năng lực về chuyển đổi số là rất cần thiết. Cần tổ chức các hội nghị, các đợt tập huấn kiến thức về chuyển đổi số, khả năng tiếp cận thông tin cho các cơ quan quản lý nhà nước, cán bộ xây dựng NTM các cấp và người dân, cộng đồng ở nông thôn. Tổ chức các lớp đào tạo kỹ năng chuyên sâu về công nghệ thông tin, sử dụng dịch vụ số an toàn trên không gian mạng cho các doanh nghiệp, HTX và tổ chức kinh tế ở khu vực nông thôn. Phát động các phong trào, các đợt thi đua tham gia hoạt động chuyển đổi số trong xây dựng NTM, hướng tới NTM thông minh.

Đầu tư và hoàn thiện trang thiết bị, đẩy mạnh xây dựng chính quyền số trong xây dựng NTM nâng cao, NTM thông minh, tăng cường xây dựng và áp dụng hệ thống dịch vụ công trực tuyến liên thông, đồng bộ cấp tỉnh, huyện, xã; nâng cao chất lượng dịch vụ phục vụ nhân dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến; tăng cường thực hiện cải cách hành chính gắn với chính phủ điện tử, dịch vụ công trực tuyến. Nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ viễn thông, hỗ trợ người dân sử dụng thiết bị công nghệ thông tin miễn phí khu vực trung tâm xã, các điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, điểm du lịch nông thôn…

Từ việc lắp đặt camera để giám sát đã góp phần giảm thiểu vi phạm pháp luật ở nhiều địa phương.

Thúc đẩy kinh tế số trong phát triển kinh tế nông thôn, tăng cường ứng dụng công nghệ số trong phát triển kinh tế nông thôn theo hướng kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, kinh tế số. Tăng cường ứng dụng trực tuyến, công nghệ thực tế ảo trong công tác quảng bá, xúc tiến thương mại, thương mại điện tử cho các sản phẩm nông nghiệp. Hỗ trợ công tác quản lý, giám sát và đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP và du lịch nông thôn.

Tuyên truyền, hướng dẫn và khuyến khích người dân sử dụng các dịch vụ số và kỹ năng an toàn, trọng tâm là dịch vụ công trực tuyến, sử dụng các mạng xã hội, mua bán trực tuyến, thanh toán điện tử và khai thác tiện ích, tài nguyên số trên Internet. Nâng cao năng lực sử dụng và ứng dụng công nghệ thông tin của người dân, hình thành đội ngũ nông dân số gắn liền với quá trình chuyển đổi số nông nghiệp, nông thôn.

Cục Xúc tiến Thương mại (Bộ Công Thương) cần có kế hoạch phối hợp với các sàn thương mại điện tử để tổ chức đào tạo, tập huấn cho nông dân, chủ trang trại kỹ năng quảng bá sản phẩm; hỗ trợ áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc, tạo điều kiện để nông dân hiểu và nắm bắt rõ hơn xu hướng và yêu cầu thị trường, từ đó tổ chức sản xuất hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.

Theo ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT, cả nước có hơn 2 triệu hộ nông dân sản xuất nông nghiệp được đào tạo kỹ năng về chuyển đổi số và gần 50.000 sản phẩm nông nghiệp được đưa lên các sàn thương mại điện tử. Năm 2021, cả nước có gần 12% tổng số doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ số vào sản xuất.

Đại diện Bộ Thông tin và Truyền thông khẳng định, tiềm năng chuyển đổi số của Việt Nam rất lớn, cơ sở hạ tầng công nghệ đang phát triển đa chiều, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ an ninh - quốc phòng. Việt Nam hiện có khoảng 70% dân số sử dụng điện thoại di động, trong đó có 64% các thuê bao có kết nối 3G và 4G, trong đó mạng 4G đã phủ sóng khoảng 95% số xã.

Đẩy mạnh phát triển hạ tầng số và dữ liệu số

Bên cạnh đào tạo, nâng cao năng lực về chuyển đổi số thì việc phát triển hạ tầng và dữ liệu số là rất cần thiết. Để làm được việc này, cần đẩy mạnh xã hội hóa phát triển hạ tầng và kết nối mạng internet đến cấp xã, thôn, nâng cao chất lượng và năng lực tiếp cận dịch vụ viễn thông của người dân; hạ tầng công nghệ để phát triển hệ thống thông tin điện tử trên các lĩnh vực.

Ngồi làm việc với chúng tôi tại trụ sở UBND xã, nhưng Chủ tịch UBND xã Bạch Đằng - xã NTM kiểu mẫu đầu tiên của huyện Kinh Môn (Hải Dương) Trần Văn Tặng vẫn không rời mắt khỏi màn hình chiếc điện thoại thông minh. Anh giải thích, rất nhiều công việc liên quan đến quản lý địa bàn xã hiện nay được thực hiện qua điện thoại, chẳng hạn như việc điều chỉnh hệ thống chiếu sáng. Rồi anh thao tác cho chúng tôi xem, toàn bộ hệ thống chiếu sáng công cộng trong xã, từ đèn đường đến đèn chiếu sáng sân vận động, đèn chiếu sáng trụ sở xã... được quản lý qua điện thoại thông minh của Chủ tịch UBND xã.

Chủ tịch Trần Văn Tặng nói: Cái này chỉ là ứng dụng công nghệ thôi. Mô hình thôn thông minh thì các anh phải đi với tôi ra thực địa. Rồi anh chở chúng tôi ra đồng. Chỉ một cú điện thoại của Chủ tịch UBND xã cho người quản lý tưới tiêu cánh đồng thanh long, hàng trăm vòi tưới nước tự động cùng lúc phun nước, tưới cho cánh đồng thanh long rộng mênh mông đang sắp đến vụ. Chủ tịch UBND xã giải thích, đây chỉ là những mô hình bước đầu của nông thôn thông minh. Tới đây, xã còn có nhiều mô hình thông minh hơn nữa, có thế mới đáp ứng tiêu chuẩn xã NTM kiểu mẫu.

Đến với xóm Lâm Phú, xã Giao Phong, huyện Giao Thủy (Nam Định), chúng tôi ấn tượng bởi khung cảnh yên bình, khang trang, sạch đẹp và mức độ “số hóa” trong cuộc sống. Hệ thống camera an ninh đã phủ khắp xóm; nhà văn hóa xóm rộng 500m² được lắp đặt mạng wifi tốc độ cao phục vụ học tập, tra cứu thông tin, học hỏi mô hình làm ăn của người dân; tỷ lệ sử dụng mạng wifi của các hộ đạt 80%. Nhiều mặt hàng của người dân trong xóm, nhất là cá và rau củ đã được giới thiệu, quảng bá, giao dịch mua bán qua internet, giúp tăng số lượng tiêu thụ, nâng cao giá trị sản phẩm.

Ông Phạm Văn Minh, Trưởng xóm Lâm Phú cho biết: Xóm mới triển khai xây dựng mô hình xóm NTM thông minh được khoảng 5 đến 6 tháng nay, nhưng nhờ sự đồng thuận của người dân, Lâm Phú đã trở thành đơn vị đầu tiên của xã Giao Phong được công nhận xóm NTM thông minh, góp phần giúp xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu.

Nhiều địa phương trên cả nước gặp khó khăn trong xây dựng NTM thông minh, khi điều kiện cơ sở vật chất tại nhiều hộ gia đình chưa đồng đều, ý thức trách nhiệm trong sử dụng mạng internet, camera chưa cao và chưa khai thác được lợi thế của internet trong lao động sản xuất. Đây cũng là thực tế mà nhiều địa phương chưa thể đạt NTM kiểu mẫu.

Tại ba thôn thí điểm xây dựng mô hình NTM thông minh tại xã Tượng Sơn, huyện Thạch Hà (Hà Tĩnh), UBND xã cấp cho mỗi hộ dân một mã QR, trong đó tích hợp tất cả các thông tin dân cư, hiện trạng sản xuất, cơ cấu lao động, sơ đồ vườn tược… được kết nối giữa các hộ gia đình với nhau thông qua internet.

Ngoài việc giúp định danh các hộ dân một cách dễ dàng, thông qua mã QR mỗi người dân cũng như cán bộ thôn xóm khi thấy môi trường, đường giao thông, phân loại rác thải… chưa bảo đảm, có thể quay video phản ánh qua phần mềm quản lý để có thể giám sát, đôn đốc lẫn nhau, đồng thời cán bộ thôn, xã có thể nắm bắt và có giải pháp xử lý kịp thời, hiệu quả.

Đặc biệt, tại thôn Hà Thanh, sau khi đặt tên đường, đánh số nhà cho tất cả các tuyến đường, hộ dân thì việc nhận diện, cập nhật tình hình tại đây đã được số hóa, chỉ cần một thao tác quét mã QR trước cổng thôn, du khách và người dân có thể nhận biết vị trí, thực trạng đời sống của từng gia đình một cách dễ dàng.

Đẩy mạnh quá trình số hóa, xây dựng bản đồ số nông nghiệp, nông thôn, cơ sở dữ liệu đồng bộ, thực hiện quản lý mã số vùng nguyên liệu, truy xuất nguồn gốc đối với các sản phẩm nông nghiệp, nông thôn. Bản đồ số nông nghiệp có vị trí quan trọng, bởi qua đó người dân, doanh nghiệp có thể biết được vị trí, chất đất, khí hậu, thời tiết phù hợp với giống cây trồng nào, nguồn sản lượng ra sao... Đây chính là cơ sở dữ liệu quan trọng giúp người dân và doanh nghiệp triển khai, quy hoạch cây trồng, vật nuôi phù hợp.

Xây dựng bản đồ nông sản Việt Nam và coi đây là kênh thông tin chính thức, giới thiệu khách hàng tiềm năng cho sản phẩm nông sản từng địa phương. Thông qua môi trường mạng có thể kết nối trực tiếp từng địa phương, hợp tác xã, hộ nông dân sản xuất.

Điển hình như Cà Mau, tỉnh này duy trì triển khai các nền tảng ứng dụng CaMau-G, Trung tâm điều hành dịch vụ đô thị thông minh của UBND tỉnh (IOC); phát triển nền tảng trợ lý ảo trong cung cấp thông tin và dịch vụ công trực tuyến của cơ quan Nhà nước trên môi trường mạng; ứng dụng các phần mềm quản lý trực tuyến trong công tác lập kế hoạch, thẩm định, xét công nhận địa phương đạt chuẩn nông thôn mới; giám sát chất lượng môi trường, quản lý các nguồn chất thải, chất ô nhiễm và cấp nước sạch nông thôn…

Nâng cao năng lực xúc tiến thương mại thông qua kênh thương mại điện tử cho các sản phẩm nông nghiệp, nông thôn, sản phẩm OCOP; hỗ trợ đưa sản phẩm nông nghiệp lên sàn thương mại điện tử, thúc đẩy phát triển kinh tế số bền vững. Duy trì vận hành và mở rộng có hiệu quả hoạt động của tổ công nghệ số và Khuyến nông cộng đồng; hỗ trợ, hướng dẫn người dân sử dụng các nền tảng số gắn với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, từng bước thực hiện mục tiêu xây dựng NTM thông minh.

Hoàn thiện chính sách, huy động nguồn lực

Theo Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, năm 2022, đơn vị đã chủ trì, phối hợp các đơn vị liên quan tham mưu Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trình Thủ tướng Chính phủ ban hành 12 quyết định; tham mưu, trình Tổ trưởng Tổ công tác ban hành 6 quyết định; trình lãnh đạo Bộ ban hành theo thẩm quyền: 01 thông tư và nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình...

Các địa phương cũng đã linh hoạt nhiều giải pháp, trong đó có ứng dụng mạnh mẽ internet trong quản lý, chăm sóc, truy xuất nguồn gốc sản phẩm và bán hàng.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Xuân Tình, Chủ tịch Hội Làm vườn và Trang trại tỉnh Hà Tĩnh, để thực hiện nghị quyết phát triển sản phẩm OCOP, địa phương đã lựa chọn, kết nối 20 hộ gia đình có diện tích đất sản xuất trên 500m2 trong vườn hộ sản xuất theo hướng nông nghiệp hữu cơ để hướng dẫn, kiểm tra, cập nhật quy trình sản xuất, dịch vụ đầu vào, bao tiêu sản phẩm.

Ông Nguyễn Viết Sơn, Giám đốc Hợp tác xã sản xuất nông nghiệp Hoàng Hà (xã Tượng Sơn, huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh), cho biết, thông qua các dữ liệu kết nối, nhật ký canh tác trực tuyến cung cấp đầy đủ thông tin về các giai đoạn sản xuất, các loại thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng, số lần và liều lượng dùng, thời gian cách ly, thu hái… giúp người tiêu dùng có thể so sánh, kiểm chứng giữa thông tin và hình ảnh sản phẩm, góp phần tăng năng lực cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp.

Theo Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Thừa Thiên - Huế Nguyễn Đình Đức, doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn còn quá ít. Một trong những lý do là khâu kết nối chưa tốt.

Trước thực trạng đó, chuyển đổi số được xem là giải pháp, hướng đến mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp phát triển toàn diện, sinh thái, có hiệu quả cao, hướng đến nông thôn hiện đại, thông minh. Mô hình chuyển đổi số đang được triển khai, nhân rộng nhằm hỗ trợ các cá nhân, tổ chức tiếp cận ứng dụng công nghệ số vào sản xuất nông nghiệp.

Nỗ lực trong xây dựng NTM thông minh cũng là quyết tâm cao của tỉnh Nam Định. Theo đồng chí Nguyễn Văn Hữu, Phó Chánh văn phòng Điều phối nông thôn mới tỉnh Nam Định, tỉnh đã giao Sở Thông tin và Truyền thông tiếp tục đẩy mạnh tập huấn về chuyển đổi số cho các địa phương, phát huy vai trò của “Tổ công nghệ số cộng đồng” tại cấp xã và thôn xóm, nâng cao kỹ năng sử dụng thiết bị công nghệ, ứng dụng của internet vào đời sống nhân dân tại nông thôn.

Theo ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT, cần thực hiện hiệu quả, đồng bộ các giải pháp huy động nguồn lực, trong đó, huy động tối đa nguồn lực của địa phương để tổ chức triển khai chương trình. Ưu tiên bố trí nguồn vốn ngân sách Nhà nước để hỗ trợ thực hiện 06 chương trình chuyên đề, nhất là các mô hình chỉ đạo điểm của Trung ương. Đầu tư cho các địa bàn khó khăn để góp phần thu hẹp khoảng cách trong xây dựng NTM giữa các vùng, miền. Đồng thời, thực hiện lồng ghép hiệu quả nguồn vốn của 03 Chương trình MTQG và các chương trình, dự án khác trên địa bàn nông thôn giai đoạn 2021-2025 để hỗ trợ các địa phương hoàn thành các mục tiêu xây dựng NTM được Quốc hội phê duyệt.

Để đạt được mục tiêu đề ra đến năm 2025, và giai đoạn 2026 - 2030, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và PTNT cho biết, sẽ ưu tiên tập trung nguồn vốn ngân sách trung ương để bố trí cho chương trình, theo hướng: “Tăng đầu tư ngân sách Nhà nước giai đoạn 2021 - 2030 cho nông nghiệp, nông thôn ít nhất gấp 2 lần giai đoạn 2011 - 2020”. Trong đó, ưu tiên bố trí nguồn vốn ngân sách nhà nước, tập trung hỗ trợ các địa bàn khó khăn, góp phần thu hẹp khoảng cách xây dựng NTM giữa các vùng, miền, đặc biệt là các huyện nghèo, các xã khu vực II, III vùng dân tộc thiểu số và miền núi, các xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo.

Cùng với đó, tạo điều kiện, môi trường đầu tư thuận lợi để thu hút doanh nghiệp, tập đoàn viễn thông, công nghệ thông tin đầu tư về cơ sở hạ tầng số và kết nối mạng internet đến cấp xã, thôn/bản; hạ tầng công nghệ gắn với phát triển dịch vụ trên các lĩnh vực. Huy động các nguồn lực tham gia thực hiện chương trình, nhất là lồng ghép hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia, đề án, dự án phát triển kinh tế - xã hội, các nguồn huy động hợp pháp từ các thành phần kinh tế và người dân thực hiện chuyển đổi số. Đẩy mạnh kêu gọi sự hỗ trợ về kỹ thuật, nguồn lực của các đối tác quốc tế trong lĩnh vực chuyển đổi số, xây dựng xã NTM thông minh.

Để chuyển đổi số trong xây dựng NTM, xây dựng NTM thông minh sớm về đích, cần tiếp tục phát huy vai trò của hệ thống chính trị, các ngành, các cấp, đặc biệt là vai trò trung tâm của người dân tham gia thực hiện chuyển đổi số, đẩy mạnh công tác xã hội hóa trong đầu tư hạ tầng, ứng dụng công nghệ, phát triển nguồn nhân lực để thực hiện hiệu quả chuyển đổi số trong xây dựng NTM. Từng bước hoàn thiện cơ chế, chính sách để khuyến khích người dân nông thôn chủ động áp dụng chuyển đổi số, góp phần phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao chất lượng tiếp cận dịch vụ và đời sống của người dân nông thôn.