Để xây dựng nông thôn mới đi vào chiều sâu và bền vững

Sau hơn 10 năm thực hiện Chương trình NTM, Lào Cai đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, với 62 xã được công nhận đạt chuẩn, 2 địa phương cấp huyện (thành phố Lào Cai và huyện Bảo Thắng) hoàn thành xây dựng NTM, 4 xã đạt chuẩn NTM nâng cao… Thế nhưng, các địa phương đã xuất sắc về đích hầu hết đều là các xã vùng thấp, khu vực 1, có điều kiện kinh tế - xã hội tương đối phát triển. Từ nay đến hết 2025, Lào Cai phấn đấu đưa thêm 32 xã hoàn thành chương trình xây dựng NTM, trong đó có tới 29 xã là các xã khu vực 3 và 3 xã khu vực 2. Đây là những địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù, còn nhiều khó khăn, thách thức lớn trong xây dựng nông thôn mới.

Thực hiện chương trình xây dựng NTM, các địa phương sẽ thực hiện 19 tiêu chí liên quan hết hầu hết các lĩnh vực dân sinh. Việc hoàn thành các tiêu chí sẽ góp phần khẳng định chất lượng đời sống của người dân đang ngày càng được cải thiện. Thế nhưng, với “xuất phát điểm thấp” như các xã khu vực 3, việc về đích nông thôn mới có những tác động đến đời sống người dân khi không còn được thụ hưởng các chính sách đặc thù.

Theo báo cáo của UBND huyện Si Ma Cai, sau khi rà soát các cơ chế, chính sách hỗ trợ không được thụ hưởng khi các xã hoàn thành xây dựng nông thôn mới, địa phương này có 6 lĩnh vực chịu tác động lớn là: giáo dục; dân tộc; văn hóa; nội vụ; ngân hàng chính sách và y tế. Đơn cử như các chính sách trong lĩnh vực dân tộc, theo kết quả rà soát về Tiêu chí phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo trình độ phát triển giai đoạn 2021 – 2025 thì các xã hoàn thành Chương trình nông thôn mới không được thụ hưởng một số chính sách theo quy định tại Nghị quyết số 88/2019/QH14 ngày 18/11/2019 của Quốc hội. Trong đó có 2 dự án: Giải quyết tình trạng thiếu đất ở, nhà ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt (đối tượng thụ hưởng là hộ nghèo dân tộc thiểu số, hộ nghèo dân tộc Kinh sinh sống ở xã đặc biệt khó khăn, thôn đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi chưa có đất ở) và dự án Đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu, phục vụ sản xuất, đời sống trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi và các đơn vị sự nghiệp công của lĩnh vực dân tộc. Hay như lĩnh vực nội vụ, các xã về đích nông thôn mới thuộc xã loại I thì không còn được hưởng toàn bộ các chế độ theo Nghị định 76 như: Thu hút, trợ cấp lần đầu khi đến nhận công tác ở vùng đặc biệt khó khăn, phụ cấp công tác lâu năm... Trong khi đó, dù đã về đích nhưng các xã vùng cao vẫn có những khó khăn đặc thù, không thể đặt tương quan với các xã khu vực vùng thấp có điều kiện kinh tế, xã hội phát triển.
 

 

Tương tự như Si Ma Cai, tại các địa phương khác sau khi về đích sẽ không còn được hưởng một số chính sách hỗ trợ với khu vực đặc thù. Ông Nguyễn Trung Kiên, Phó Chánh Văn phòng điều phối Chương trình NTM tỉnh nhận định: Thực tế vẫn có địa phương đang “mất động lực” phấn đấu về đích nông thôn mới bởi lí do khi về đích sẽ không còn được hưởng các chính sách hỗ trợ. Hiện nay các địa phương đang thực hiện chương trình xây dựng NTM theo một bộ tiêu chí chung, nếu so sánh tương quan các xã vùng thấp với các xã vùng cao, hay so tỉnh miền núi Lào Cai với các tỉnh miền xuôi thì sẽ thấy hết sức khập khiễng. Nếu ví xây dựng NTM giống như “may đồng phục” cho khu vực nông thôn thì việc “may đo” cần phải thực hiện tỉ mẩn theo “kích cỡ” riêng của từng xã. Để làm được điều đó thì xây dựng NTM phải đảm bảo tính thực chất, không thể chỉ là một phong trào, chạy theo thành tích.

Cũng theo ông Nguyễn Trung Kiên, Phó Chánh Văn phòng điều phối Chương trình NTM tỉnh, để xây dựng nông thôn mới đảm bảo thực chất thì việc quan trọng nhất mà các địa phương cần thực hiện chính là người dân phải chủ động làm tốt các tiêu chí người dân cần làm. Đồng nghĩa với đó, việc phát huy tiềm năng lợi thế, khắc phục những khó khăn mang tính đặc thù, tạo tiền đề để người dân phát triển kinh tế là “chìa khóa” cốt lõi. Người dân nông thôn, khu vực đặc biệt khó khăn cần làm quen với sản xuất nông nghiệp hàng hóa, sản xuất thành vùng với quy mô tập trung, có liên kết. Khi đời sống người dân được nâng lên thì sức mạnh nội lực của địa phương đó sẽ tăng lên, việc hoàn thành các tiêu chí trong xây dựng NTM cũng vì thế thuận lợi hơn, việc không còn được thụ hưởng các chính sách hỗ trợ cũng không còn là “trở ngại”. “Xây dựng NTM làm nhiệm vụ bắt buộc phải thực hiện, cách làm phải thực chất, đi vào chiều sâu, hiệu quả, không nợ tiêu chí, không chạy theo thành tích” – ông Nguyễn Trung Kiên nhấn mạnh.

Để tránh trường hợp “chiếc đồng phục NTM quá rộng”, các địa phương cần phát huy sức mạnh nội lực, hỗ trợ người dân phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập, thay đổi thói quen, ý thức bảo vệ môi trường, sử dụng hiệu quả, bền vững công trình hạ tầng đã được Nhà nước đầu tư… từng bước nâng cao “tầm vóc” để vừa vặn hơn với “chiếc áo mới”.